Omschrijving van het hoogaltaar in onze parochiekerk

Stijl: Neogotisch

Materialen: zandsteen (tombe), hardsteen (mensa), rood marmer (zuiltjes), wit marmer

(altaarsteen) eikenhout (retabel), verguld koper (tabernakeldeuren),

polychromie

Maker: Fa. J.W. Ramakers en Zn., Geleen

Datering: 1914

Maten: totale hoogte ca. 610 cm inclusief suppedaneum (trap) en ca. 550 cm zonder.

Tombe 100 cm, breedte mensa 250 cm. Heilig Hartbeeld ca. 100 cm. Hoogte

tabernakel en expositietroon 73 cm en 145 cm. Tabernakeldeuren 62 cm x 45

cm

Algemeen

Het hoofdaltaar in neogotische stijl verheft zich op een suppedaneum van drie treden boven de

vloer van het koor en bestaat uit een zandstenen tombe met hardstenen basement en mensa,

marmeren zuiltjes en een eikenhouten retabel met gepolychromeerde beelden en

beeldengroepen.

Iconografie

De iconografie van het hoofdaltaar heeft geheel betrekking op het lijden en de offerdood van

Christus en culmineert in de devotie tot het Heilig Hart van Jezus, waaraan de kapel is toegewijd. In

de tombe van het altaar zijn aan weerszijden van het Christusmonogram IHS een miskelk en de

geselkolom met dobbelstenen verbeeld. De kelk refereert aan het Laatste Avondmaal, het

Misoffer en het bloed van Christus maar kan ook betrekking hebben op de zure wijn die Hij te

drinken kreeg voordat Hij werd gekruisigd. De geselkolom heeft betrekking op de geseling van

Christus voor Hij aan Zijn kruisweg begon en de dobbelstenen herinneren aan de soldaten die

dobbelden om Jezus’ kleed. In de predella zijn ook andere Arma Christi (letterlijk: wapens van

Christus. Hiermee worden de lijdenswerktuigen bedoeld die voorkomen in het lijdensverhaal)

aangebracht. Links zijn de spijkers waarmee Christus aan het kruis werd genageld en de aanduiding

I.N.R.I. (Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum) te zien en rechts de doornenkroon.

Op de deuren van het tabernakel zijn medaillons aangebracht met voorstellingen van het Lam

Gods en de pelikaan die haar jongen voedt met eigen bloed, symbolen voor de opoffering van

Christus. De korenaren en druivenranken binnen spitsboognissen die op de tabernakeldeuren zijn

gegraveerd refereren aan brood en wijn die bij de eucharistieviering worden tot lichaam en bloed

van Christus.

Op de kaarsenbanken links en rechts van het tabernakel staat de tekst: “Ecce Panis Angelorum (zie

het brood van de engelen)”. Boven het tabernakel, in de expositietroon, is een calvariegroep

aangebracht. De gekruisigde Christus wordt geflankeerd door Maria en Johannes de Evangelist. Op

het voetstuk van deze beeldengroep staat: “Consummatum est” oftewel “Het is volbracht”, de

laatste woorden van Christus waarna Hij het hoofd boog en de geest gaf.

De overige voorstellingen van het altaar hebben betrekking op de devotie tot het Heilig Hart van

Jezus. Deze devotie stamt uit de middeleeuwen maar werd vooral bekend vanaf de 17de eeuw, na

visioenen aan de Franse kloosterzuster Margaretha Maria Alacoque (1647-1690 heiligverklaard in

1920). Vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw en vooral in de eerste helft van de

twintigste eeuw nam de devotie een enorme vlucht. Dit uitte zich in beeltenissen van Christus die

zijn hart toont in de kerken maar ook de Heilig Hartbeelden op kerkpleinen en in de openbare

ruimte waarvan er rond 1920 veel werden geïntroniseerd met het doel de persoonlijke vroomheid

met sociale actie in het teken van naastenliefde te stimuleren. Daarmee is de iconografie van het

hoofdaltaar uit 1914 in de context van de tijd van ontstaan niet ongebruikelijk.

Ook de voorstellingen aan weerszijden van de expositietroon houden verband met de devotie tot

het Heilig Hart. Links verschijnt Christus aan Sint Margaretha Maria Alacoque en haar biechtvader

Claude de la Colombière (1641-1682, zaligverklaard in 1929 en heilig in 1985). Onder de

voorstelling woorden van Jezus: Venite ad me omnes J (Komt allen tot mij J). De rechter

voorstelling vertoont een visioen van een abdis, een zuster in kloosterhabijt met kromstaf. Zij stelt

Sint Theresia van Avila (1515-1582) voor. De onder de voorstelling in gouden letters weergegeven

tekst Dilectus meus mihi C.C. (Mijn geliefde is van mij) is afkomstig uit het Bijbelboek Hooglied. CC

staat voor Canticum Canticorum (lied der liederen, de letterlijke vertaling van de Hebreeuwse

naam voor Hooglied). Deze tekst is tevens van toepassing op de visioenen die de Spaanse mystica

en kerklerares had, waarin zij de nabijheid van de Heer aan haar zijde ervoer. Boven de

voorstellingen van de visioenen zijn als bekroning in wimbergen (driehoekige, gevelachtige

bekroningen) de alfa en de omega aangebracht, de eerste en laatste letter van het Griekse alfabet:

het begin en het einde.

De beelden op de hoeken, in de uitkragende hoektorens stellen twee bisschoppen voor. Links is

kerkvader Augustinus van Hippo (354-430) afgebeeld met het vlammend hart in zijn hand. In de

iconografie is dit zijn gebruikelijke attribuut. Het verwijst naar zijn boek ‘Confessiones’

(Belijdenissen) uit 397 waarin hij het woord hart geregeld gebruikt in bekende citaten als: ‘Mijn

hart was vol verlangen naar U’, ‘Gij hebt ons tot U geschapen, en onrustig is ons hart, totdat het

rust vindt in U.’ en ‘Gij hebt mijn hart geraakt, en het is ontvlamd in verlangen naar Uw vrede.’

Augustinus’ teksten hebben dus vooral betrekking op zijn eigen hart dat brandt van verlangen

naar God. Dit in tegenstelling tot de bisschop rechts, Sint Franciscus van Sales (1567-1622), die een

mandorla (amandelvormige stralenkrans) draagt, waarbinnen het Heilig Hart van Jezus is

weergegeven. Franciscus van Sales, geboren in 1567 op het slot Sales (Haute-Savoie, Frankrijk),

studeerde theologie in Parijs en Padua. In 1594 werd hij priester en acht jaar later bisschop van

Genève. Hij is een representant van de Contrareformatie, de reactie van de Katholieke Kerk op de

toenemende invloed van het protestantisme. Behalve om zijn inspirerende preken staat hij bekend

om zijn religieuze geschriften die van een bijzonder rijke gevoelswereld getuigen. Hiermee

verwierf hij de status van kerkleraar. Zijn bekendste werken zijn ‘Inleiding tot het devote leven’

(1609) en ‘Traktaat over Gods liefde’ (1616). Franciscus van Sales stichtte samen met Jeanne-

Françoise de Chantal in 1610 de contemplatieve kloosterorde van Maria Visitatie (visitandinnen),

de orde waar ook de eerder genoemde Margaretha Maria Alacoque zou intreden. Franciscus van

Sales is patroonheilige van schrijvers, journalisten en uitgevers. Zijn tegenhanger Augustinus

opereert op ongeveer hetzelfde terrein: hij is beschermheilige van beroepen die met boeken te

maken hebben, theologen, bibliothecarissen, boekbinders, (boek)drukkers, boekhandelaren et

cetera.

Een soortgelijke iconografie waarbij het Heilig Hart letterlijk centraal is gesteld, vergezeld van

visioenen en heiligen die met de Heilig-Hartdevotie te maken hebben, was te vinden aan het altaar

in de kapel van de zusters van het Savelbergklooster in Heerlen. Dat altaar, en ook de

communiebank, zijn op stilistische gronden eveneens toe te schrijven aan atelier Ramakers.

Op zaterdag 8 augustus 2020 werd door kapelaan Marco Bodden het tabernakel in het hoogaltaar gezegend en in gebruik genomen.

Op een latere datum, als de corona-maatregelen daar weer ruimte voor geven, zal op feestelijke wijze de altaarwijding door ons bisschop Mgr. Harrie Smeets plaatsvinden.

Met dank aan:

Sander van Daal voor de tekst

Angelique Brekelmans-Maessen voor de foto’s